कोरडवाहू क्षेत्र विकास योजना – शेतकऱ्यांसाठी संपूर्ण माहिती!

September 12, 2025 MSDhulap Team 5 min read

भारतामध्ये बहुतांश शेती पावसावर अवलंबून आहे. अशा परिस्थितीत कोरडवाहू जमिनीत शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांना हवामानातील बदल, पावसाचे अनिश्चित प्रमाण आणि मातीची मर्यादित सुपीकता यामुळे मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागतो. याच पार्श्वभूमीवर केंद्र शासनाने कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजना सुरु केली आहे.

Table of Contents

कोरडवाहू क्षेत्र विकास योजना – (RAD Scheme):

ही योजना प्रधानमंत्री राष्ट्रीय कृषी विकास योजनेअंतर्गत राबवली जाते. कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजना २०१४-१५ पासून सुरू असून, २०२२-२३ पासून ती राष्ट्रीय कृषी विकास योजनेत समाविष्ट झाली आहे.

कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजनेचा मुख्य उद्देश म्हणजे – शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवणे, नैसर्गिक संसाधनांचा शाश्वत वापर करणे आणि एकात्मिक शेती पद्धतीला प्रोत्साहन देणे.

योजनेची मुख्य उद्दिष्टे

कोरडवाहू शेती क्षेत्रात नैसर्गिक संसाधनांचा योग्य वापर करणे.
पावसाचे पाणी साठवून त्याचा कार्यक्षम वापर वाढवणे.
पिक विविधीकरण, फळबाग, पशुपालन, मत्स्यपालन, मधुमक्षिकापालन यांसारखे पूरक उपक्रम राबवणे.
शाश्वत शेतीसाठी स्थानिक पिके, फळझाडे आणि सेंद्रिय खतांचा वापर वाढवणे.
हवामान बदलाशी जुळवून घेणाऱ्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून शेती उत्पादन वाढवणे.

योजनेतील महत्त्वाचे घटक

1. एकात्मिक शेती पद्धती (Integrated Farming System – IFS)

पिके + फळझाडे + पशुपालन + पूरक व्यवसाय असा एकत्रित मॉडेल.
उदा. कडधान्य + फळझाडे + दुधाळ जनावरे + मधुमक्षिकापालन.
किमान दोन घटकांचा समावेश असणे बंधनकारक.

2. पिक विविधीकरण आणि पोषक तृणधान्ये

कोरडवाहू जमिनीसाठी बाजरी, नाचणी, ज्वारी यांसारखी मिलेट्स पिके अत्यंत उपयुक्त.
प्रकल्प क्षेत्रात किमान २५% क्षेत्रावर मिलेट पिके घेणे आवश्यक आहे.

3. फळबाग व वृक्ष लागवड

आंबा, डाळिंब, आवळा, चिंच यांसारखी कोरडवाहू भागाला अनुकूल फळझाडे.
वृक्ष लागवडीमुळे जमिनीचा पोत सुधारतो आणि उत्पन्नात स्थिरता मिळते.

4. पशुपालन व कुक्कुटपालन

दुधाळ गायी-म्हशी, मेंढीपालन, शेळीपालन आणि कुक्कुटपालन यांना प्रोत्साहन.
एका शेतकऱ्यास किमान १० मेंढ्या-शेळ्या किंवा ५० कोंबड्यांसाठी अनुदान.

5. मत्स्यपालन

शेततळ्यात व लहान तलावांमध्ये माशांची पैदास.
बोटुकली (fingerlings) खरेदीसाठी अनुदान उपलब्ध.

6. मधुमक्षिकापालन

मध उत्पादनाबरोबरच पिकांच्या परागीभवनास मदत.
प्रत्येक शेतकऱ्यासाठी किमान ५ मधमाशांच्या पेट्या देण्यात येतात.

7. सेंद्रिय शेती व कंपोस्ट

गांडूळखत युनिट, हिरवळीचे खत व जैविक उपाय यांना प्रोत्साहन.
जमिनीची सुपीकता व पाणी धारण क्षमता वाढते.

लाभार्थ्यांसाठी अटी

शेतकरी IFS (Integrated Farming System) मध्ये सहभागी होण्यास तयार असावा.
लाभार्थ्याचे आधार बँक खात्याशी लिंक असणे आवश्यक आहे.
अनुसूचित जाती व जमातीच्या शेतकऱ्यांना प्राधान्य.
शेतकरी Agristack मध्ये Farm ID सह नोंदणीकृत असणे बंधनकारक आहे.

अनुदानाची रचना

प्रत्येक शेतकरी कुटुंबास कमाल ₹30,000 पर्यंत अनुदान.
जमिनीच्या क्षेत्रफळावर कोणतेही बंधन नाही.
प्रत्येक प्रकल्प साधारणतः 20 हेक्टर क्षेत्रावर आधारित असतो.
एका प्रकल्पाचा खर्च साधारणतः ₹13-14 लाख असतो.
त्यातून 43-47 शेतकऱ्यांना अनुदानाचा लाभ मिळतो.

योजनेतून मिळणारे फायदे

पिक विविधतेमुळे हवामान बदलाचा कमी परिणाम.
पूरक व्यवसायांमुळे शेतीव्यतिरिक्त अतिरिक्त उत्पन्न.
सेंद्रिय शेतीमुळे जमिनीचे आरोग्य सुधारते.
जलसंधारणामुळे पाण्याची उपलब्धता वाढते.
शाश्वत शेतीद्वारे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न दीर्घकाळ टिकाऊ बनते.

कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजनेचा लाभ घेण्यासाठी जवळच्या कृषी सहाय्यक / ग्रामसेवक यांच्याकडे संपर्क करावा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

Q1. कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजना कोणत्या शेतकऱ्यांसाठी आहे?
👉 कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजना पावसावर अवलंबून असलेल्या कोरडवाहू भागातील शेतकऱ्यांसाठी आहे.

Q2. या योजनेतून किती अनुदान मिळते?
👉 प्रत्येक शेतकरी कुटुंबाला कमाल ₹30,000 पर्यंत अनुदान मिळू शकते.

Q3. या योजनेत कोणते उपक्रम येतात?
👉 पिक विविधीकरण, फळबाग, पशुपालन, मत्स्यपालन, मधुमक्षिकापालन, गांडूळखत युनिट्स, सेंद्रिय खत यांचा समावेश आहे.

Q4. RAD योजनेसाठी पात्र होण्यासाठी काय अटी आहेत?
👉 शेतकऱ्याकडे आधार लिंक असलेले बँक खाते, Agristack Farm ID आणि IFS मध्ये सहभागी होण्याची तयारी असणे आवश्यक आहे.

Q5. RAD योजनेचा उद्देश काय आहे?
👉 शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवणे, नैसर्गिक संसाधनांचा शाश्वत वापर करणे आणि हवामान बदलाशी जुळणारी शेती पद्धती राबवणे.

कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजना ही फक्त अनुदानाची योजना नाही, तर शाश्वत शेतीकडे नेणारा मार्ग आहे. या योजनेतून शेतकरी एकात्मिक शेती, पिक विविधीकरण आणि पूरक व्यवसायांच्या मदतीने हवामान बदलाशी जुळवून घेऊ शकतात. दीर्घकाळ टिकणारे उत्पन्न मिळवण्यासाठी आणि नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन करण्यासाठी कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजना हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.

या लेखात, आम्ही कोरडवाहू क्षेत्र विकास (RAD Scheme) योजना विषयीची संपूर्ण माहिती दिली आहे. मला आशा आहे की तुम्हाला हा लेख आवडला असेल. तुम्हाला हा लेख आवडला तर नक्की शेअर करा. तुम्हाला या लेखाबद्दल काही प्रश्न असल्यास, कृपया टिप्पणी द्या.

खालील लेख देखील वाचा !